راه های شناخت ماهیت حسابها در حسابداری

حساب، مکانی خاص برای ثبت تراکنش‌های مشابه محسوب می‌شود. یکی از مباحث مهم در آموزش حسابداری، آشنایی با ماهیت حساب‌ها در حسابداری است. هنگام خرید یا فروش کالا و خدمات، باید دفاتر حسابداری کسب‌وکار خود را با ثبت تراکنش در حساب مناسب به‌روز کنید. انجام این کار به شما نشان می‌دهد که چه مقدار پول از کسب کار شما وارد و خارج می‌شود و در هر حساب چقدر پول دارید.

مرتب‌سازی و پیگیری تراکنش‌ها با استفاده از حساب‌ها برای ایجاد صورت‌های مالی و تصمیم‌گیری‌های تجاری است. اولین و اصلی‌ترین فاکتور حسابداری، تشخیص ماهیت حساب‌ها در حسابداری است که در ادامه، شرکت حسابداری حساب ۲۴، قصد دارد شما را با مفهوم کلی ماهیت حساب‌ها آشنا کند که بتوانید به‌ راحتی ماهیت هر نوع حساب را تشخیص دهید.

ماهیت حسابها در حسابداری چیست؟

در معادله اصلی حسابداری، دارایی‌ها برابر با مجموع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام یا سرمایه است. در ترازنامه، دارایی‌ها در سمت راست و بدهی‌ها و سرمایه در سمت چپ قرار می‌گیرد. به حساب‌هایی که در سمت راست معادل حسابداری قرار دارند، حساب با ماهیت بدهکار گفته می‌شود و به حساب‌هایی که در سمت چپ معادله حسابداری قرار می‌گیرند حساب با ماهیت بستانکار می‌گویند.

• بدهی‌ها + سرمایه = دارایی

هرگونه فعالیت مؤثر بر معادله حسابداری می‌تواند در افزایش یا کاهش این حساب‌ها تأثیرگذار باشد. چگونگی ثبت افزایش یا کاهش هر حساب به ماهیت آن بستگی دارد. افزایش در حساب‌هایی با ماهیت بدهکار در ستون بدهکار و کاهش در حساب‌هایی با ماهیت بدهکار در ستون بستانکار ثبت می‌شود. در مقابل افزایش در حساب‌هایی با ماهیت بستانکار در ستون بستانکار و کاهش در حساب‌هایی با ماهیت بستانکار در ستون بدهکار ثبت خواهد شد.

برای تشخیص ماهیت حساب‌ها در حسابداری می‌توان حسابی که به ارزش شرکت می‌افزاید را با ماهیت بستانکار و حسابی که از ارزش شرکت می‌کاهد را با ماهیت بدهکار شناخت. یکی از شیوه‌های کنترل ثبت درست حساب‌ها، شناخت ماهیت حساب‌ها است. به این صورت که حساب‌هایی با ماهیت بدهکار باید در طول سال مالی یا در پایان دوره مالی، مانده بدهکار داشته باشد؛ ولی اگر این حساب‌ها دارای مانده بستانکاری باشند بیانگر این است که شاید در ثبت اسناد حسابداری، حساب‌هایی خلاف ماهیت به ثبت رسیده‌اند.

انواع ماهیت حسابها در حسابداری

۴ نوع ماهیت در حسابداری وجود دارد که شامل ماهیت بدهکار، بستانکار، ماهیت خنثی و ماهیت دوگانه است. یک مشاوره مالیاتی مناسب می‌تواند انواع ماهیت حساب‌ها را از هم تفکیک کند. هر یک از این موارد ویژگی‌های خاص خود را دارد که در ادامه به توضیح انواع ماهیت حسابها در حسابداری خواهیم پرداخت:

ماهیت بدهکار حسابداری

در سمت راست ترازنامه، دارایی‌ها ثبت می‌شود. از این‌رو هر چیزی که تحت عنوان دارایی یک شرکت محسوب شود در زیر مجموعه دارایی‌ها قرار می‌گیرد. موجودی نقد، حساب‌های دریافتنی، موجودی کالا، دارایی‌های ثابت، هزینه‌ها و بهای تمام شده نمونه‌ای از این موارد هستند.

در این نوع ماهیت حسابها در حسابداری، دارایی‌ها، هزینه‌ها و تمامی حساب‌هایی که زیر مجموعه آنها شناخته می‌شوند ماهیت بدهکار دارند. منظور از ماهیت بدهکار این است که با افزایش موجودی، آن حساب را به‌عنوان بدهکار و با کاهش موجودی، آن حساب را به‌عنوان بستانکار ثبت می‌کنیم.

ماهیت بستانکار حسابداری

حساب‌های بستانکار ارزش دهنده هستند و ماهیت متفاوتی دارند. برای مثال حساب‌های بدهی، سرمایه، پیش دریافت، حقوق صاحبان سهام و درآمد در این دسته قرار می‌گیرند. این‌گونه حساب‌ها هنگام افزایش موجودی بستانکار می‌شوند و با کاهش موجودی بدهکار خواهند شد. در حساب‌هایی که ماهیت بدهکار دارند باید مانده آنها بدهکار باشد و در حساب‌هایی که ماهیت بستانکار دارند باید مانده‌شان بستانکار باشد.

ماهیت خنثی حسابداری

یکی دیگر از انوع ماهیت حسابها در حسابداری، ماهیت حسابداری خنثی است. حساب‌هایی فاقد ماهیت که دارای ماهیت خنثی در حسابداری هستند فقط جنبه تعهدی دارند. تغییراتی که در حساب‌های فاقد اهمیت رخ می‌دهد رویداد مالی نیست. برای مثال ماهیت حساب‌های انتظامی در همین دسته قرار می‌گیرند. تشخیص ماهیت حساب‌های خنثی از طریق بررسی ۳ ویژگی زیر امکان‌پذیر است:

• در دسته هیچ حساب مالی قرار نمی‌گیرند.
• در گزارش‌های مالی ارائه نمی‌شوند.
• در حساب‌های پرداختی یا دریافتی، ثبت مشابهی دارند.

ماهیت دوگانه حسابداری

حساب‌های دوگانه قادر خواهند بود که در سمت راست یا چپ معادلات حسابداری واقع شوند. برای مثال در این نوع ماهیت حساب‌ها در حسابداری، ماهیت حساب‌جاری شرکا در حسابداری جزو دسته حساب‌های دوگانه قرار می‌گیرد. در واقع حساب‌هایی که افزایش یا کاهش را در هر ۲ سمت بدهکار و بستانکار ثبت می‌کنند حساب‌هایی با ماهیت دوگانه هستند.

جدول شناسایی ماهیت حسابها

شناخت ماهیت حساب‌ها در حسابداری باتوجه‌ به تنوع و گستردگی حساب‌های حسابداری، کار آسانی نیست. در این بخش جدولی طراحی شده که کار شناخت ماهیت حسابها در حسابداری را آسان می‌کند:

ماهیت خرید در حسابداری

به حساب‌هایی که بهای کالاهای خریداری شده در یک دوره در آن ثبت می‌شوند حساب خرید می‌گویند. ماهیت خرید در حسابداری بدهکار است. خریدها می‌توانند نقدی یا نسیه باشد. در هر حالت با خرید کالا یا خدمات، حساب خرید افزایش‌یافته و در نتیجه بدهکار می‌شود؛ ولی اگر این حساب کاهش یابد بستانکار خواهد شد. افزایش حساب‌هایی مثل برگشت از خرید، تخفیفات یا تخفیفات نقدی خرید و… موجب کاهش و بستانکار شدن حساب خرید می‌شوند. ‌

ماهیت فروش در حسابداری

ماهیت فروش در حسابداری، بستانکار است. وقتی که یک شرکت و موسسه بازرگانی، محصولات یا خدمات خود را به مشتریانش بفروشد، این حساب ثبت بستانکار شده و افزایش خواهد یافت؛ ولی اگر کاهش یابد، بدهکار می‌شود. شرکت‌های خدماتی که خدمات خود را به مشتریان می‌فروشند در برنامه حسابداری خدماتی، مبالغ این فروش‌ها به‌عنوان بستانکار ثبت خواهد شد.

ماهیت حساب جاری کارکنان در حسابداری

از آنجایی‌که حساب جاری کارکنان در زیر مجموعه حساب‌های دریافتنی قرار دارد؛ برای شناسایی ماهیت حساب جاری کارکنان در حسابداری، ابتدا باید بدانیم ماهیت حساب دریافتنی چیست. حساب‌های دریافتنی نشان‌دهنده مطالبات شرکت از افراد و دیگر شرکت‌ها است.

حساب جاری کارکنان مثل حساب‌های دریافتنی، نشان‌دهنده این است که شرکت از کارکنان و پرسنل خودش چه میزان مطالبات دارد. برای مثال مساعده‌هایی که به پرسنل پرداخت می‌شود در این حساب‌ها ثبت خواهند شد. از آنجایی‌که حساب جاری کارکنان زیر مجموعه حساب‌های دریافتنی قرار دارد و حساب‌های دریافتنی نیز جزو دارایی شرکت هستند؛ بنابراین ماهیت حساب جاری کارکنان بدهکار است.

ماهیت حسابها در حسابداری پیمانکاری

حسابداری پیمانکاری مربوط به پروژه‌های پیمانکاری است. در چنین معاملاتی یک طرف به‌عنوان کارفرما، سفارش انجام یک پروژه را می‌دهد و طرف دیگر پیمانکار است که این سفارش را تحویل می‌گیرد و به انجام می‌رساند. در فرایند حسابداری پیمانکاری، حساب‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه به توضیح ماهیت حسابها در حسابداری پیمانکاری خواهیم پرداخت:

• حساب بانک و صندوق: جز دارایی‌های جاری است و ماهیت بدهکاری دارد. افزایش موجودی موجب بدهکار شدن و کاهش موجودی باعث بستانکار شدن می‌شود.
• حساب تنخواه‌گردان: این نوع حساب جزو دارایی‌های جاری است و ماهیت بدهکار دارد.
• حساب‌های دریافتنی: این نوع حساب در دسته دارایی‌های جاری بوده و ماهیت آن بدهکار است.
• حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول: ماهیت حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول، بستانکار است.
• اسناد دریافتنی: حساب و اسناد دریافتنی ماهیت بدهکار دارد.
• حساب پیش پرداخت: این حساب در دسته دارایی‌ها بوده و ماهیت آن بدهکار است.
• سپرده حسن انجام کار: این نوع حساب جزو دارایی‌ها به شمار می‌رود و ماهیت بدهکار دارد.
• بدهی‌ها: ماهیت حساب‌های بدهی بستانکار است؛ ازاین‌رو ماهیت حساب‌هایی مثل حساب پرداختنی، اسناد پرداختنی و حساب پیش دریافت نیز بستانکار بوده؛ چون در دسته بدهی‌ها قرار دارند.
• سرمایه: حساب سرمایه ماهیت بستانکار دارد.
• درآمد: ماهیت این حساب بستانکار است.
• هزینه: حساب‌های هزینه ماهیت بدهکار دارد. برای مثال حساب مرتبط با اضافه‌کاری که بعد از محاسبه اضافه‌کاری کارکنان، مقدار آن مشخص می‌شود یک نوع حساب بدهکار محسوب می‌شود.
• حساب پیمان‌ها: این نوع حساب به‌عنوان یک حساب هزینه تلقی می‌شود و ماهیت بدهکار دارد.
• حساب کار گواهی شده: این حساب جزو درآمدها بوده و ماهیت آن بستانکار است.

سوالات متداول شما در مورد ماهیت حسابها در حسابداری

نتیجه گیری در خصوص ماهیت حسابها در حسابداری

حساب‌ها از اجزای اصلی مدیریت امور مالی محسوب می‌شوند. به‌منظور ارائه گزارش‌های مالی و خدمات مالیاتی دقیق و منطقی، حساب‌ها به انواع مختلفی دسته‌بندی شده‌اند. انواع ماهیت حساب‌ها در حسابداری شامل ماهیت بدهکار، بستانکار، ماهیت خنثی و دوگانه است. با دسته‌بندی حساب‌ها، گزارش‌های مالی از یک قالب استاندارد پیروی کرده و میزان عملکرد شرکت به‌راحتی قابل مشاهده خواهد بود.

بخش دارایی‌ها، هزینه‌ها و زیر مجموعه‌های آنها ماهیت بدهکار دارند. اگر حسابی دارای ماهیت بدهکار باشد افزایش در آن در طرف بدهکار و کاهش در آن در طرف بستانکار وارد می‌شود. در مقابل ماهیت حساب‌های بدهی، سرمایه، پیش دریافت، حقوق صاحبان سهام و درآمد، بستانکار است. درصورتی‌که حسابی دارای ماهیت بستانکار باشد افزایش در آن در طرف بستانکار و کاهش در آن در طرف بدهکار منظور می‌شود. در این مطلب از شرکت مالیاتی و مالی حساب ۲۴، توضیحات جامعی در مورد ماهیت حساب‌ها در حسابداری ارائه کردیم تا به‌خوبی در رابطه‌ با این مفهوم اطلاعات لازم را کسب کنید.